Во Унгарија на полноќ ќе стапи на сила вонредната состојба што ја прогласи унгарскиот премиер Виктор Орбан. Прогласувањето на вонредна состојба дојде речиси веднаш откако Орбан формираше влада врз основа на неговата победа на последните парламентарни избори и итна измена на унгарскиот закон според кој конфликтите, војната и природните катастрофи во соседната земја се доволна основа за вонредна состојба. . Сè уште не е јасно што точно значи потегот на Виктор Орбан, но со оглед на драматичната природа на неговата најава, тој може да има значителни последици за Европската унија како заедница на народи.
Со оглед на тоа што Виктор Орбан, заедно со Владимир Путин, моментално е единствениот вистински автократ во Европа кој ја контролира државата со помош на партиската политичка номенклатура и група богати олигарси, се поставува прашањето зошто на еден автократ му требаат дополнителни овластувања кои де факто го претвараат во модерен диктатор? Последните диктатури од овој тип на територијата на сегашната ЕУ постоеја за време на советската ера, кога поранешните членки на источниот блок (Романија, Бугарија, Полска, Чехословачка, Унгарија) имаа марионетско-диктаторски режими без демократски избори. Со оглед на тоа што граѓаните на овие земји се исклучително чувствителни на овој дел од нивната историја, претпоставката на Орбан за повисоки овластувања заслужува подетална анализа, особено што е познато дека тој е политичар кој има многу добри односи со Владимир Путин.
Иако горе-долу по пандемијата и почетокот на конфликтот во Украина, економската и политичката ситуација во целата ЕУ е многу напната, Унгарија е единствената земја-членка која воведува вонредна состојба. Исто така, Унгарија е единствената земја-членка на ЕУ која отворено тргна на уривање на договорот на членките на ЕУ за ембаргото за увоз на руска нафта, што би било најсилната мерка досега во пресметката со рускиот режим.
Непосредно пред прогласувањето на вонредната состојба во Унгарија, Виктор Орбан едноставно одби да учествува на дебатата на европските лидери за ембаргото за нафта што ќе се одржи следната недела. Унгарскиот премиер напиша писмо до претседателот на Европскиот совет, Шарл Мишел, велејќи дека неговата земја не може да ги поддржи санкциите без дополнителни детали за тоа како финансирањето на ЕУ ќе и помогне на Унгарија да се ослободи од зависноста од руската нафта. „Би било контрапродуктивно да се разговара за пакет санкции на ниво на лидери без консензус“, напиша Орбан во писмото до Шарл Мишел.
Во ситуација кога се работи на нацрт европски план REPowerEU од 210 милијарди евра, се поставува прашањето кои се вистинските цели на унгарскиот автократ и зошто тој сега воведе вонредна состојба, бидејќи неколку членки споделуваат слични ризици, но никој не се однесува како Унгарија.
Постојат неколку можности што точно значат потезите на Виктор Орбан, но тешко е да се процени нивната веројатност. Можните опции што ги таргетира Орбан може да бидат:
а) Во секој случај, Орбан сака да го продолжи енергетскиот бизнис со Русија и режимот на Путин, бидејќи Унгарија и нејзините олигарси имаат голема корист од тоа и затоа унгарскиот премиер не се грижи за основните принципи на единството на ЕУ. Во оваа опција, можно е унгарскиот премиер да се обложува дека ЕУ и онака нема светла економска и политичка иднина, а енергетскиот пакт со Путин му изгледа како наједноставна и најпрофитабилна опција.
б) Унгарскиот премиер перфидно ја прикажува Унгарија како колатерална жртва на санкциите против Русија и инсистира ЕУ да ги надомести сите трошоци за транзицијата кон унгарската енергија која нема да биде зависна од Русија. Освен што не е јасно зошто ЕУ би ги финансирала унгарските ризици од енергетско-интересна интеграција со Русија, интересно е што Орбан и онака не сака да прифати други линии на снабдување со енергија, а како експлицитен пример ја наведе Хрватска.
в) Можно е Орбан да нема јасна визија за се што следи, па всушност се обидува да ги игра и опцијата А) и опцијата Б), пресметувајќи дека во одреден момент ќе се прилагоди на опцијата која е оптимална за него, неговата партија и унгарските олигарси. Притоа, диктаторските овластувања стекнати со воведувањето на вонредна состојба се само добредојдена нуспојава.
Ако се разгледаат сите три опции, јасно е дека во секоја од нив Орбан смета на некакво партнерство со Путин кој истовремено врши крвав терор во Украина. Доколку Орбан не ја прекине политиката на топли енергетски односи со Русија, прашање на време е кога ЕУ ќе треба да разговара за суспензијата на гласачкото право на Унгарија во телата на ЕУ, па дури и за исклучување од членство. Дури е можно Орбан да предвидува ваков редослед на настани, па сака да го спречи со прогласување вонредна состојба.
Според Hungary Today, Орбан инсистира дека војната во Украина е опасност за „Унгарија, нашата физичка безбедност, снабдувањето со енергија и финансиската сигурност на семејството и економијата.“ Заколнатата влада сега почна со работа. Гледајќи ја војната во соседната земја, не сакаме да изгубиме ниту една секунда…“
Дополнително, Орбан недвосмислено се огради од политиката што сака да ја наметне на ЕУ:
„Видовме дека војната и санкциите од Брисел носат економски проблеми и драстичен пораст на цените. Светот е на работ на економска криза. Унгарија мора да остане надвор од оваа војна и да ја заштити својата финансиска сигурност и нејзините семејства“.
Што значи најавата на Орбан дека Унгарија мора да остане надвор од оваа војна? Дали тоа значи дека тој не сака да застане на страната на ЕУ, односно против Путин, политичарот кој меѓу првите му честиташе за победата на последните избори? Орбан штотуку најави објаснувања зошто му требаат вонредни овластувања или вонредна состојба, но најави дека ќе ги искористи „сите достапни методи за заштита на Унгарија и Унгарците“. Накратко, нејасно е кои се сите овие методи (политички, дипломатски, економски, финансиски, воени, полициски…?), и од кого ги штити Унгарија и Унгарците (од ЕУ, од Путин, од соседните земји вклучително и Хрватска…? ).
Орбан и порача на унгарската јавност дека воведувањето санкции кон Русија ќе доведе до зголемување на цените на горивата за 50-60 отсто во ситуација кога тие цени се на највисоко ниво во последните 40 години. „Поради нашата геополитичка ситуација, исклучувањето на руската нафта за Унгарија не е можно без обнова на рафинериските капацитети и забрзување на инвестициите во нашата енергетска инфраструктура… додека релевантното финансирање од ЕУ за нас постои само на хартија. Преведено од „Орбан“: Па зошто Орбан и неговите олигарси би престанале да заработуваат пари работејќи со Русите, ако ЕУ не го надомести она што тие го изгубиле? „Решенијата мора да стигнат пред санкциите“, рече Орбан уценувајќи ги институциите на ЕУ и другите членки.
Ниту за ЕУ не е добро ако позадината на екстравагантните автократски потези на Орбан беше „само“ стариот конфликт околу распределбата на средствата од Фондот за закрепнување и отпорност. Имено, Брисел издвоил околу 2 милијарди евра кои треба да им помогнат на земјите од Централна Европа да инвестираат во нова енергетска инфраструктура, но одлучиле канал за дистрибуција на тие пари да биде програмата Recovery and Resilience. Со оглед на тоа што Унгарија де факто е блокирана да ги користи средствата за закрепнување и безбедност поради корупција, нетранспарентност и непочитување на владеењето на правото, Орбан можеби се обидува да го уценува остатокот од ЕУ не грижејќи се за крвопролевањето во Украина. На овој начин, унгарскиот автократ би обезбедил пари за финансирање проекти во Унгарија, што би можело да му овозможи мирно да продолжи со автократско/диктаторско владеење во кое нема вистинска демократија, слободни медиуми или владеење на правото од либералните западни демократии. Во исто време, Орбан е едноставно очигледно поблиску до моделот на владеење на Путин отколку европскиот, па затоа ја насочува Унгарија каде што сака да биде. Тоа е општество на моќни луѓе во кое се вклучени Путин, кинескиот претседател Кси, турскиот претседател Ердоган… и преку други моќни луѓе како оние од арапските недемократски режими. Сите тие се автократи кои не се вклопуваат во политичките стандарди на Западот.
Засега се чини дека владата на Орбан има намера да продолжи да работи на прашањето за увоз на енергија од Русија, како да нема крвопролевање во Украина. Унгарските компании се согласија со начинот на плаќање што го бара Гаспром, а Будимпешта планира да го забрза довршувањето на нуклеарната централа во соработка со Русија. Проектот е вреден 12,5 милијарди евра.
Можно е унгарскиот премиер поради енергетиката и другите бизниси на олигарсите да процени дека не вреди да го прекине пријателството со Путин, иако мораше да се преправа дека е барем делумно на страната на украинските жртви.
Сега треба да се следат реакциите од Полска. Десничарската влада на Јарослав Качински дели многу политички принципи со Орбановите (кои ги нарекуваат вредности), но пријателството на Полјаците со Путин по агресијата врз Украина е целосно неприфатливо поради многу повисок степен на страв од Русите, политичко, економско или воено влијание.
Како заклучок, треба да се нагласи дека воведувањето вонредна состојба во Унгарија веднаш по формирањето на новата влада е најјасен доказ дека Унгарија нема вистинска демократија, туку автократија на Орбан, што секако е посебна тема во институциите на ЕУ.
Извор: Јутарни.хр
